مشکات

 از مباحث مهم در سیره امام على(علیه‌السلام)، رفتار حضرت با دشمنان است.این بحث، به دشمن‏ شناسى و نیز شیوه درست‏ برخورد با دشمن مى ‏پردازد.جا دارد که سؤال شود؛دشمنان حضرت چه کسانی بودند؟

 امام على(علیه‌السلام) با دشمنانى مواجه بود كه پیامبر(صلی الله علیه و آله)با این نوع دشمن مواجه نبود. پیامبر با كسانى مقابله كرد كه با گفتار و رفتار خود زنده باد بت!! مى‏گفتند اما امام على(علیه‌السلام) با كسانى رو به رو بود كه سابقه‏ درخشانى در خدمت‏ به اسلام داشتند! اهل عبادت و قرآن و شب ‏زنده‏ دارى بودند با این همه از روح مكتب بى‏خبر بوده و همین‏ امور، زمینه‏ ساز مقابله آنان با حكومت عدالت‏ گستر مولا على(علیه‌السلام)شد. امام على(علیه‌السلام) در حقیقت‏ با نفاق پنهان مواجه بود و پرواضح است‏ كه برخورد با این دشمن به مراتب سخت‏تر از برخورد با كفر آشكاراست. بر این اساس ؛ امام على(علیه‌السلام) برخورد با دشمنانى این‏چنین را از مفاخر خود برمى‏شمرد و می فرمود: 

« ایها الناس فانى فقات عین‏الفتنه و لم یكن لیجترى‏ء علیها احد غیرى بعد ان ماج غیهبها واشتد كلبها» [1] 

مردم!! این من بودم كه چشم فتنه را درآوردم و كسى‏جز من جرأت بر آن نداشت‏بعد از آن كه امواج فتنه همه جا گسترده بود و هارى آن فزونى یافته بود.»

حكومت ‏-حدودا- پنج‏ساله امیر مؤمنان على(علیه‌السلام) با سه جریان مخالف مواجه بود:

 1- جاه‏طلبان و مقام‏پرستانی كه در خط مقدم بیعت‏كنندگان بامولا على(علیه‌السلام) بودند و امید آن داشتند كه از این راه بتوانند به ‏دنیایى آباد و مقام و ریاستى كه در پى آن بودند برسند، اما پس ‏از آن كه امام على(علیه‌السلام) به حكومت رسید و ارزش‏هاى الهى را به جاى‏ارزش‏هاى پوسیده جاهلى نهاد، از حكومت‏ حضرتش مأیوس شده و شروع‏ به مخالفت ‏با آن نموده و علیه حكومت اسلامى امام على(علیه‌السلام) شورش ‏كردند. نام این گروه در تاریخ اسلام «ناكثین‏» یا همان پیمان‏شكنان‏ مى‏باشد.

2- ظالمانى كه از حكومت پیشین بهره‏ مند شده و دزدى‏ و غارت‏گرى‏ مى‏نمودند و از این راه اموال فراوانى به دست آورده ‏بودند و اینک با سر كار آمدن حكومت عدل پرور علی (علیه‌السلام) مجالی برای غارت‏گرى‏ و فساد نمی ماند و از طرفی دیگر به شدت با ستم آنان مبارزه می شد. که این گروه در تاریخ‏ اسلام به« قاسطین‏»معروفند. «قسط‏» هم به معناى عدالت و هم به‏ معناى ظلم و عدول از حق آمده است. راغب در مفردات مى‏گوید:«قسط به معنى سهم و نصیب است و هرگاه سهم و نصیب دیگرى گرفته ‏شود باز به آن قسط گفته مى‏شود که مصداق بارز ظلم است.

سست‏ترین دشمنان كسى است كه عداوتش را آشكار ساخته‏ است.» و از طرفی «من اظهر عداوته قل كیده آن كس كه دشمنى‏اش را اظهاركرده توطئه و مكرش كم است.» و خطرناك‏ترین دشمن دشمنى است كه‏ دشمنى‏اش را پنهان مى‏كند همان گونه كه قرآن كریم نامش را نفاق‏ گذارده است

3- كوته ‏فكران و متحجرانى كه فقط ظاهرى از دین را دیده بودند حقیقت آن را نفهمیده بودند و به شدت بر عقیده باطل خود استوار بودند. اینان نیز سر شورش با حكومت مولا على(علیه‌السلام)برآوردند. نام این گروه «مارقین‏» است و نام دیگرشان خوارج ‏كه بعد از داستان حكمیت ، در صفین بر ضد امام برخاستند و پرچم‏ مخالفت را برافراشتند. این واژه، از ماده «مروق‏» به معناى ‏پرش تیر از كمان است گویى آنها قبلا در دایره حق بودند ولى به‏ خاطر تحجر و نادانى و خودخواهى از مفاهیم اسلامى و تعلیمات آن‏ به دور افتادند. این سه جریان مخالف را پیامبر گرامى اسلام(صلی الله علیه و آله) در سخنان خود به‏ صراحت پیش‏بینى فرموده بود؛ ابو ایوب انصارى می گوید:

امر رسول‏الله(صلی الله علیه و آله) على بن ابى طالب(علیه‌السلام) بقتال الناكثین و القاسطین‏و المارقین

پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) به على(علیه‌السلام) دستور داد كه با سه گروه‏ ناكثین و قاسطین و مارقین پیكار كند. خود حضرت نیز در خطبه ‏شقشقیه با همین نام مخالفین خود را نام برده است: «فلما نهضت‏ بالامر نكثت طائفه و مرقت اخرى و قسط آخرون…» هنگامى كه قیام‏ به امر خلافت كردم جمعى پیمان خود را شكستند و گروهى به‏ بهانه ‏اى واهى سر از اطاعتم پیچیدند و از دین خدا بیرون پریدند و دسته دیگرى راه ظلم و طغیان را پیش گرفتند.»

تحلیل و بررسى‏عملكرد این سه جریان مخالف و موضع امام على(علیه‌السلام) در برابر آنها نقش ارزنده‏اى در آگاهى امت اسلامى ما از جریان‏هاى مخالف و نیز الهام‏بخش نحوه برخورد با آنان خواهد بود.